Endüstri Mirasının Koruma ve Yeniden Kullanımı Tartışıldı

25 Mayıs Cuma günü Yalı Han’da Çanakkale Kent Konseyi, Çanakkale Tarih ve Kültür Vakfı ile Mimarlar Odası Çanakkale Şubesinin ortaklığıyla “Endüstri Mirasının Koruma ve Yeniden Kullanımı; Dünya ve Türkiye’den Örnekler” konulu konferans düzenlendi.

Yrd. Doç. Dr. Gül Köksal’ın konuk olarak katıldığı konferans iki bölüm halinde gerçekleşti. Birinci bölümde Gül Köksal’ın sunuşu gerçekleşirken, ikinci bölümde ise soru/cevap ve katkılar yapıldı.

Etkinlik Koordinatörü Mimar İsmail Erten’in hazırladığı sonuç bildirgesi raporu şöyle;

Birinci bölümün konferans özeti;
– Konferans konuya dair kavramların açılımıyla başladı. Endüstri alanlarının değeri, bu mirasa yaklaşımlar, endüstri arkeolojisi gibi kavramlar açıklandı. Önemli bir örnek olarak Seka Kağıt Fabrikası (İzmit) üzerinden endüstri mirasının değeri ve yaklaşım kavramları görsel fotoğraf ve harita destekli olarak açıklandı.

– Bir başka kavramsal açılım; Endüstri Mirasına Yaklaşımlar oldu. Bu çerçevede, Endüstri mirasının korunması ve işlevi konusunda ayrıntılı bilgi verildi. Peşinden “koruma ve işlevlendirme” üzerine Avrupa örneklerine geçildi. Genel bir Avrupa Panoraması sunusu ve yaklaşımdan sonra Almanya’nın Ruhr bölgesi örnekleri detaylandı. Bu bölgedeki birçok kentten çok sayıda örnek verildi.

– Berlin, Londra, ve birçok Avrupa kentindeki Endüstri Mirasının ölçek ve nitelik kıyaslaması İzmit Seka Kağıt Fabrikası üzerinden yapıldı.

– Bir ara değerlendirme olarak; Avrupa’da Endüstri Mirasına Yaklaşım İlkeleri (Bütün içindeki anlamı-rolü, tek başına değeri, koruma koşulları, müdahale sınırları, yeni kullanım araştırması, kamuya açık süreç aktarımı, katılımcı metotlar) ve Endüstri Mirasının Yeni Kullanım Programı (Bölgenin ihtiyacı, kültürel boyut, kamuya açık kullanım, yatırım politikaları, sürdürülebilirlik, projelendirme, gerekli izinlerin alınması, açık uygulama etapları, çok boyutlu ve çok aktörlü süreçler) konusunda bilgiler verildi.

– Türkiye’deki Endüstri Mirası örneklerine İstanbul’la başlandı. Sunuş endüstri mirasını iş kollarına göre ayıran kategori ile verildi. Şöyle ki;
A: Enerji Üretimi (Dolmabahçe, Yedikule Hasanpaşa Gazhaneleri, Üsküdar Ve Silahtarağa Elektrik Fabrikaları)
B: Gıda Üretimi (Paşa Limanı, Unkapanı Kasımpaşa Un Fabrikaları, Cibali Tütün Fabrikası, Cendere Su Pompa İstasyonu, Bomanti Bira Fabrikası )
C: Giyim ve Dokuma Sanayi (Feshane-i Amire, Korse Fabrikası)
D: Deri Sanayi (Beykoz Deri Ve Kundura Fabrikası)
E: Kimyevi Madde Sanayi (Küçükçekmece Kibrit Fabrikası, Bakırköy Baruthanesi ve Azadlı Baruthanesi)
F: Maden İşleyen Fabrika ve Atölyeler (Tersane-İ Amire, Lengerhane ve Şirketi Hayriye, Tophane-İ Amire, Zeytinburnu Makine Ve Silah Fabrikası, Darphane-İ Amire)
G: Toprak İşleyen Fabrikalar (Sütlüce, Paşabahçe ve Haznedar Tuğla Fabrikaları, Yıldız Çini Fabrikası)
H: Ağaç İşleyen Fabrikalar (Beykoz Kağıt Fabrikası), Mevcut Olmayan Fabrikalar: (İspermeçet Mum Fabrikası)

– Akabinde söz konusu İstanbul’daki Endüstri Mirası için önerilen güzergah haritası paylaşıldı, Haliç’teki yoğunluğa ve su ile ulaşım / nakliye ilişkisine dikkat çekildi.

– Yukarıdaki İstanbul örneklerinin bazılarının restorasyon öncesi ve sonrasına dair detay bilgi verildi…

– İstanbul dışındaki Endüstri Mirası örnekleri sunuldu. Bu çerçevede Eskişehir’den Un Fabrikası-İbis Otel Örneği, İzmir’den Havagazı Fabrikası Örneği, Bursa’dan Merinos Fabrikası, Zonguldak’tan Kömür Maden İşletmeleri anlatıldı.

– Türkiye’deki Endüstri Mirasına yaklaşım “ilkeler” ve “yeniden kullanım” temalarında değerlendirildi.

– Ve son olarak Silahtarağa Elektrik Santralı-Santral İstanbul örneği süreci, hedefler ve gerçekleşenler, sonuçlar üzerine detaylı bir sunuş yapıldı.

Programın ikinci bölümünde katılımcıların soru ve katkıları ile Çanakkale özelindeki tartışmaların yapıldığı bölüme geçildi.

Endüstri mirasının tespit ve korumacı açısından eski eser tescili ve bu konudaki kriterlerin neler olduğu üzerine ayrıntılı bilgi sorusu geldi. Bu konunun ülkeden ülkeye değiştiği, ülkenin endüstri mirası potansiyeli ile ilintili olduğu ifade edildi. Türkiye’de kapsamlı bir envanter hazırlanmadığı için henüz bu konuda yeterli kriterlerin oluşmadığına işaret edildi. Bu mirasın korunması konusunun İstanbul dışında çok yaygınlığa ulaşmadığı, İstanbul’da da uygulama niteliklerinin değiştiği ve bu konuda toplumsal bilincin yeterli seviyelere gelmediği bir başka tespitti. Endüstri yapılarının koruma kurulları tarafından tescil edilme süreçleri de tartışmaya açıldı.

İkinci bölümün temel tartışması Çanakkale’de Endüstri Mirasının ne durumda olduğu yönündeki katkılardı. Yıkılan Petkim, donanımları ile satılıp boşaltılmış Tekel Şarap Farikası ve Sümerbank Sentetik Deri Fabrikaları, AKFA Salça ve Trutaş Gıda Fabrikaları bu kentin endüstri tarihi ve mirasını ne düzeyde temsil etmektedir sorusu üzerine tartışmalar yapıldı. Henüz hiçbir fiziki kalıtı bulunmayan Çanakkale Seramiklerinin üretim atölyeleri ve mekânları ile birçoğu mevcut olan Palamut (Musevi) Depolarının Endüstri Mirası kapsamında değerlendirilip, değerlendirilmeyeceği, bir başka soru olarak tartışıldı.

Sonuç olarak Çanakkale ve yakın bölgesinde acilen bir envanter çalışmasına başlanması gerektiği, bu kapsamda da Çanakkale ilçelerindeki yerel endüstri örnekleri olan Bozcaada Şaraphaneleri, Gelibolu Sardalye Fabrikaları, Odunluk İskelesi ve Behramkale-Assos İskelesi gibi liman tesisleri, Ezine Mandıraları, Biga Dericileri, Biga et ve süt üretimi tesisleri, Yenicedeki gıda, yaş sebze meyve tesisleri, Çan seramik ve kömür tesisleri, Lapseki yaş meyve-meyve suyu üretim ve depolama tesisleri, Ayvacık halı / kilim üretimi, Küçükkuyu ve civarı zeytin / zeytin yağı fabrikaları, vb. yerler Endüstri Mirası olarak koruma altına alınmalıdır temennisiyle etkinlik bitirildi.