Geçtiğimiz günlerde Gökçeada Belediyesi çağrısıyla kentsel tasarım rehberi oluşturma çalıştayı düzenlendi. Bir sunuyla katıldığım bu çalıştayın sonucunda konuya dair bazı şeyler söyleme gereği duydum. Şu Kentsel Tasarım Rehberi at mıdır?, deve midir?, fil midir?…. Herkes tuttuğu yerden tarif etmeye çalışıyor. Biz de uzmanlığımız gereği mesele hakkında bilgi ve katkı sağlamaya çalıştık. Buyrun…
Kabul edelim, uygulama imar planı kentlerimizin sorunlarını çözmüyor ve güzelleştirmiyor. Tıpkı uygulama projelerinin kentlerimizi güzelleştirmeyip, sorunları çözmediği gibi. Dolayısıyla kentleri için daha fazla çalışmaya gerek duyuluyor, bu çerçevede son dönemlerde yeni bir kavram ortaya çıktı “Kentsel Tasarım”…
Bu tespitten ne şehir plancıları alınmalı, ne mimarlar, ne de diğer tasarımcılar, sorun yeterli bilgi ve birikimin bu alanlar ve meslekler arasında eksikliği ve sıkışıp kalmasıdır. Dünyanın en güzel donatılı imar planı yapmak, en iyi işleyen mimari projesini yapmak bulunduğu kenti güzelleştirmiyor, sorunlarını da çözmüyor. Dolayısıyla yerel bağlamı kurabilecek bir teknik çözümleme olan “kentsel tasarıma” ihtiyaç duyuluyor.
Kentsel tasarım gerekliliğinin en fazla olduğu kentler ve kent mekanları ise; tarihi kimliğe sahip olanlarıdır. Tarihi kentlerimizin gerek planlanması, gerekse uygulama projelerinde kentsel tasarım nerede ise bir zorunluluk haline geldi. Dünya kentleri bunları “Kentsel Tasarım Rehberi” hazırlayarak çözmeye çalışıyor. Türkiye ise bu durumu kavramsal ve teorik olarak akademik alanda keşfetti, ancak uygulamaya indirgeyemedi. Bu tür bir “rehber” çalışma, ne yazık ki “Çanakkale Yapıları Tasarım Rehberi” adlı çalışmadan başka yok(muş).
Kentsel Tasarım Rehberi tartışmasına bir kaç aydır yeni bir boyut getirildi. Gökçeada ve Bozcaada ilçelerinin alt planlaması yapılırken, Kentsel Tasarım Rehberi yapılması zorunluluk haline geldi. Bu hüküm 1/100.000 ölçekli Balıkesir ve Çanakkale illeri Çevre Düzeni Planı ile yaşamımıza girdi. Belki de bu planın bir kaç iyi yönlerinden birisidir Kentsel Tasarım Rehberi hazırlama zorunluluğu…
Kentsel Tasarım çalışmaları 3 kategoride ele alınabilir;
- 1) Yapı Özellik ve Cepheleri; Plan tipolojisi, cephe süsleme unsurları, pencereler, kapılar, balkon ve kapalı çıkma-cumbalar, çatılar, malzeme özellikleri ve bina renkleri gibi özelliklerin belirtildiği çalışmalardır.
- 2) Kentin tabanı olan sokak, cadde, meydan gibi kamusal alanların yer kaplamaları; Kentin sokak ve meydanlarında, araç yolu, yaya yolu, bisiklet yolu, orta refüj, kaldırım, otopark, ve diğer mekanlarda kullanılan malzemeler, malzemelerin renkleri, birbiri ile bağlantısı, gibi özelliklerin belirtildiği tasarımlardır.
- 3) Kentin tüm mekanlarında bulunan kent mobilyaları,tanıtım ve reklam tabelaları ve kentsel objeler; Kentin her tarafında gördüğümüz kent mobilya ve objelerinin seçimi, çöp sepeti, konteynırı, otobüs durakları, işyeri tanıtım tabelaları, reklam panoları, elektrik ve telefon direkleri, trafolar, doğalgaz panoları, oturma bankları, dükkan önü kullanımları, verandalar, çocuk parkları, çiçeklikler, çiçek, çim, ağaç gibi bitkilendirme, trafik yönlendiricileri, işaretlemeler, tabelalar, tanıtıcı panolar ve benzeri objelerin özelliklerinin belirlendiği çalışmalardır.
Yukarıda ifade edilen tüm bu durumlar, ne şehir plancısının hazırladığı 1/1000 ölçekli Uygulama ve Koruma İmar Planlarıyla belirlenebiliyor ne de Mimarların hazırladığı yapısal uygulama projeleriyle belirlenebiliyor ya da belirlense bile sonucu başarılı olabiliyor. Geneline ait 1/500 ölçekli ve 1/200 ölçekli çizili dokümanlara ihtiyaç duyuluyor. Sokak siluetleri, İmar adası ölçeğinde planlamalar, sokak, meydan kesitleri bunların başında geliyor. Öbür yandan, yapı cephelerindeki mimari öğeler, kamusal alan malzeme ve objelerinin 1/20, 1/10, 1/5 ve hatta 1/1 ölçekli detaya varan projelerinin hazırlanması gerekiyor. Öbür yandan bu projelerin çizili malzemelerinin yanı sıra, 3 boyutlu çizimleri, fotoğrafları ve animasyon ifadeli filmleri hazırlanmakta, ayrıca yazılı raporlarla da konu ayrıntılı olarak ifade edilmektedir.
Belirtmeliyiz ki kırmızı çizgi; bu Kentsel Tasarım çalışmaları eğer rehberleşecekse, hiç bir kesin karar ve hüküm içermemelidir. Yani konuya dair uzmanın tasarım özgürlüğünü kısıtlamamalıdır. Dolayısıyla tasarımı yapacak uzman ile karar verecek kesimleri konu hakkında zenginleştirmelidir.
19-20 Ocak 2015 tarihli Gökçeada çalıştayında bunları tartışmaya çalıştık. Ne kadar anlaşıldı bilemiyorum? Keza Gökçeada’nın “kimlik, vizyon ve misyon” tartışmaları şimdilerde her şeyin önüne geçiyor. Ayrıca Gökçeada henüz 1/5000 nazım plan ve revizyonları ile 1/1000 ölçekli koruma planları ve revizyonlarını yapma kararı ve sürecini henüz oluşturmamıştır. Kentsel Tasarım çalışmaları ve rehberleri bu çalışmalarla birlikte yapılması gerekiyor. Bu planlama çalışmaları ile kentsel tasarım çalışmaları birbirini tamamlayan ve etkileyen araçlar olduğundan birlikte yapılması gerekiyor.
Tabii ki tüm bunlar Bozcaada için de geçerlidir. Gökçeada bu konuda kararlı olduğunu ve süreci katılımlı yöntemle yapacağını gösterdi. Bu durum bence, diğer her şey kadar önemlidir bence…