Gılgamış: Akhilleus’tan Önceki Akhilleus

Homeros gibi Hesiodos’un Theogonia adlı yapıtında da Yakındoğu’nun izlerine rastlıyoruz. Fakat burada Homeros Destanları özelinde Gılgamış ve Akhilleus üzerinde yoğunlaşacağız.

Gılgamış Destanı’nın kahramanı Gılgamış’tır. Bilindiği gibi birçok Homeros araştırmacısı İlyada Destanı’nın da bir Akhilleus destanı olduğunu vurgulamaktadırlar. Gılgamış’ın annesi tanrıça Ninsun, babası ise ölümlü bir insan olan Lugalbanda’dır. Diğer taraftan Akhilleus’un annesi tanrıça Thetis, babası ölümlü insan Peleus’tur. Gılgamış, destanda Humbaba ile savaşır ve savaşmasının bir tek nedeni vardır; ölümsüz bir isme sahip olmak. Baktığımızda Akhilleus da öleceğini bile bile sadece ölümsüz bir isme kavuşmak için Troia Savaşı’na katılır.

Her iki destanda da kahramanlarımızın birer can yoldaşı vardır. Gılgamış’ın Enkidu, Akhilleus’un Patroklos’tur. Her iki hikayede de bu iki kahramanın yakın arkadaşlarının ölümü onların kaderini ve destanların yönünü değiştirmektedir. Gılgamış Destanı’nda Gılgamış’ın acısı şu sözlerle anlatılmaktadır:

“Duyduğu acıdan aslan gibi bir böğürtü kopardı. Tıpkı yavruları aşırılan dişi bir aslan gibi. O, Enkidu’nun yüzüne kapanıp saçlarını yoldu ve ortalığı dağıttı. Güzel giysilerini paralayıp yerlere fırlattı”

Aynı şekilde Patroklos’un ölümü de Akhilleus’u derin bir yasa boğar ve tekrar savaşa geri dönmesine neden olur.

“…Akhilleus’u kapkara bir yas bulutu kapladı,
iki eliyle aldı ocağın küllerini,
döktü başının üstüne, kirletti güzelim yüzünü.
Mis kokulu gömleği bulandı kapkara kule.
Sonra uzandı boylu boyunca tozun toprağın içine,
elleriyle çekip kopardı, kirletti saçlarını.”
– (Homeros, İlyada, 18: 22-27, çev. A. Erhat, A. Kadir)

Her iki kahramanın annelerinin tanrılara yalvarmaları bile aynıdır. Gılgamış’ın annesi Ninsun, Egelmah tapınağının çatısına çıkar ve tanrı Şamaş’a yüksek bir noktadan yalvarır. Aynı şekilde İlyada destanında Akhilleus’un annesi tanrıça Thetis, Zeus’a yalvarmak için Olimpos dağının tepesine çıkmaktadır.

Akhilleus’un annesi Thetis, onu ölümsüzlük nehrine daldırdığı sırada onu topuğundan tutmuştur ve sadece oradan vurulduğunda ölecektir. Nitekim Paris’in okuyla vurup ölmesine neden olan şey de budur. Aynı olay Gılgamış’ta bir yan konu olarak ve farklı bir versiyonda geçer. Tanrılar, Gökyüzünün boğasını yaratırken boynuzlarının ortasına bir yaprak düşmüş ve tılsım bu noktaya etki etmemiştir. Boğa, sadece buradan alacağı bir darbe sonucu ölecektir. Yani Akhilleus’un ıslanmayan topuğu ile boğanın tılsım ulaşmayan boynuzlarının arası aynı hikayenin farklı versiyonlarıdır. Sonuçta boğa da iki boynuzun arasındaki o noktaya aldığı bir kılıç darbesiyle ölür.

İlyada’da olduğu gibi Odysseia destanı ile Gılgamış destanı arasında da benzerlikler vardır. Tabi ki İlyada ve Gılgamış arasındaki benzerlikler bununla sınırlı değildir. Gılgamış destanının Homeros destanları üzerindeki etkisini anlamak için bu kadarının yeterli olacağı düşünüyorum.

Ezcümle Mezopotamya’da, Sümer kaynaklı mitoslar Babil, Hurri-Hitit, Fenike kanalıyla Yunanistan’a ulaşmış ve Homeros’a kadar etki etmişlerdir.

Ur’da bulunan silindir mühür üzerinde Gılgamış ve Enkidu (MÖ 3. Bin)

• 29/10/2021 Troia Savaşı’ndan 29 Ekim’e
• 15/01/2021 Bilginin Göçü: Homeros ve Hesiodos
• 18/11/2020 Troia Önlerinden Geçen Bir Kervan Yolu
• 31/10/2020 İranlı Homeros: “Rudeki”
• 19/10/2020 Akhilleus’un Kalkanı
• 15/10/2020 Homeros’un Söz Ettiği Ağaçlar, Çiçekler ve Diğer Bitkiler
• 02/10/2020 Gılgamış: Akhilleus’tan Önceki Akhilleus
• 27/09/2020 Az Bilinen Bir Troia Atı Betimi
• 16/09/2020 Truva Satrabı veya Truva Hakimi Süleyman Bey
• 08/09/2020 Fethin Öncüleri Manavlar ve Çıplak Köyü